Κέντρα μελέτης: πολλαπλός κίνδυνος;

ναι αλλά και ευκαιρία να ξανασκεφτούμε και να πράξουμε ανάλογα

 Άρθρο του Πέτρου Μενδώνη, δάσκαλου, από το 2^ο έντυπο τεύχος της Εκπαιδευτικής Λέσχης , ΝΟΕΜΒΡΗΣ 2018, που κυκλοφορεί.

δεν συζητάμε γι’ αυτά

Ανάμεσα στα πράγματα που άλλαξαν τη ζωή στα δημοτικά σχολεία τα τελευταία χρόνια, εκείνο που συζητείται λιγότερο απ’ όλα τα άλλα είναι η εμφάνιση των κέντρων μελέτης. Το γεγονός ότι τα κέντρα μελέτης δεν αποτελούν (άμεσα) στοιχείο της εκπαιδευτικής πολιτικής της κυβέρνησης ή της (δεξιάς ή αριστερής) αντιπολίτευσης, ίσως εξηγεί την απροθυμία μας να κουβεντιάσουμε το θέμα στα σωματεία μας. Στα σχολεία πάλι η οργανωμένη συζήτηση σπάνια προλαβαίνει να φτάσει σε ζητήματα πέρα από την διευθέτηση των πρακτικών εκκρεμοτήτων.

αλλά θα έπρεπε

Ωστόσο το θέμα των κέντρων μελέτης έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον από πολλές απόψεις. Ενδιαφέρει εκείνους που νοιάζονται για το παιχνίδι και τον ελεύθερο χρόνο στην παιδική ηλικία. Ενδιαφέρει εκείνους που νοιάζονται για τη σχέση των παιδιών με τη γνώση και την ανάπτυξη της αναγκαίας ανεξαρτησίας στη μελέτη τους. Ενδιαφέρει όσους αντιλαμβάνονται τις στρεβλώσεις που προκαλεί η εμπορευματοποίηση της παιδαγωγικής σχέσης, η συνθήκη δηλαδή που γεννά «ανάγκες» για να μπορέσει στη συνέχεια να τις «ικανοποιήσει», αυξάνοντας εν τέλει τον κύκλο εργασιών και τις σχετικές χρηματικές συναλλαγές. Ενδιαφέρει εκείνους που νοιάζονται για την ισότητα των μαθητών απέναντι στο σχολείο, αφού στο κέντρο μελέτης ο μαθητής φτάνει  με το πορτοφόλι των γονιών. Ενδιαφέρει όσους υπερασπίζονται το δημόσιο σχολείο, αφού το κέντρο μελέτης αποτελεί απόδειξη αδυναμίας του.

υποπτευόμαστε ότι πολλαπλασιάζονται

Βέβαια τα κέντρα μελέτης δεν εμφανίστηκαν τώρα. Τώρα πιθανολογούμε τον πολλαπλασιασμό τους, γιατί ενώ και παλιότερα εμφανίζονταν κάποια φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης που απευθύνονταν και σε μαθητές δημοτικού, σήμερα γύρω από κάθε δημοτικό σχολείο στις γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά υπάρχει τουλάχιστον ένα «κέντρο μελέτης». Ίσως ως ένα σημείο να πρόκειται για την προσαρμογή μεγάλου μέρους των διαδεδομένων «ιδιαίτερων μαθημάτων» στην οικονομική κρίση: πιο φθηνά, πιο οργανωμένα. Μια διαδικτυακή περιήγηση θα επαληθεύσει εύκολα την εκτεταμένη παρουσία των κέντρων μελέτης, ενώ με μια βόλτα στις γειτονιές θα εντοπίσουμε και σχετικές επιγραφές που το διαδίκτυο τις αγνοεί. Σε κάθε περίπτωση η καταγραφή του αριθμού τους και του μαθητικού τους δυναμικού είναι απαραίτητη αν θέλουμε να υπερασπιστούμε το δημόσιο και δωρεάν σχολείο, αλλά και την παιδική ηλικία από την μονοκαλλιέργεια της τυπικής εκπαίδευσης: γιατί υπάρχουν παιδιά που περνούν περισσότερες από 12 ώρες της ημέρας στα θρανία: από τις 7.00 π.μ. στην πρωινή ζώνη ως τις 4.00 μ.μ. στο ολοήμερο και μετά στο κέντρο μελέτης για ακόμη ένα τρίωρο, χωρίς να υπολογίζουμε τις ώρες για το φροντιστήριο της ξένης γλώσσας. 

υποσχέσεις

Τα κέντρα μελέτης για τους μαθητές δημοτικού υπόσχονται στους γονείς όχι μόνο ότι θα βοηθήσουν τους μαθητές στην προετοιμασία όλων των μαθημάτων της επόμενης μέρας, αλλά και ότι θα αντιμετωπίσουν συσσωρευμένα κενά, θα εκπαιδεύσουν τα παιδιά στην αυτόνομη μελέτη, θα προσφέρουν κατάλληλη παιδαγωγική αλληλεπίδραση, θα εξασφαλίσουν φιλικό και άνετο περιβάλλον για όσο χρονικό διάστημα απαιτούν  οι υποχρεώσεις των γονέων.  Με άλλα λόγια τα κέντρα μελέτης προσπαθούν να ανταποκριθούν σε κάθε ανησυχία των γονέων. Αν ο γονιός ανησυχεί ότι το παιδί τελειώνει αργά με τις εργασίες του, υπόσχονται ότι θα το βοηθήσουν να τελειώσει γρήγορα, Αν ο γονιός φοβάται ότι οι κατ’ οίκον εργασίες του είναι λίγες και το παιδί δεν μελετά αρκετά,  υπόσχονται ότι θα τις αυξήσουν κατάλληλα. Αν ο γονιός πιστεύει ότι δεν ξέρει ή δεν μπορεί να ακολουθήσει τον ενδεικνυόμενο τρόπο για να βοηθήσει το παιδί, τα κέντρα μελέτης είναι εκεί για  να υποσχεθούν ότι θα σηκώσουν κι αυτό το βάρος, οδηγώντας το παιδί στη γνώση, την ωριμότητα και την ανεξαρτησία. Αν ο γονιός δουλεύει ως αργά και θέλει να αφήσει σ’ ένα «σπιτικό» περιβάλλον το παιδί του για μερικές ακόμη ώρες, το κέντρο μελέτης θα προσαρμοστεί και στην ανάγκη αυτή.

ανάγκες και «ανάγκες»

Η ανταπόκριση στις ανάγκες των πελατών είναι το θεμέλιο για τα κέντρα μελέτης,  όπως και για κάθε εμπορική δραστηριότητα. Εδώ, στην αγορά, δεν υπάρχει κανένας λόγος να ξεχωρίσουμε τις ανάγκες των πελατών σε αληθινές και ψεύτικες. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να απαλλάξουμε τον γονιό από το αδικαιολόγητο και περιττό άγχος. Αυτό είναι που μας θρέφει και μας μεγαλώνει. Αν ο γονιός πειστεί ότι το μικρό μπορεί και μόνο του (να διαβάσει ή να ανοίξει την πόρτα) τότε η εμπορική δραστηριότητά μας κινδυνεύει να συρρικνωθεί.  Όταν το σχολείο παράγει ικανή ανησυχία για να τραφούμε δεν χρειάζεται να την εφευρίσκουμε. Σε αντίθετη περίπτωση οφείλουμε να την υποβάλουμε έντεχνα. Να πιάσουμε κάθε λάθος ή «λάθος» του σχολείου και να μεγεθύνουμε τη σημασία του: «αυτή η άσκηση δεν είναι σωστή: θα το τρελάνουν το παιδί, ευτυχώς που το είδαμε» , «το σχολείο δεν μερίμνησε γι΄ αυτό τον τσακωμό, έτσι γεννιέται το μπούλινγκ, ευτυχώς που έρχονται σε μας», «εδώ υπάρχει ένα λάθος στη διόρθωση, θα τα μάθουν στραβά, καταστροφή! Καλά που τους το εξηγήσαμε», «αυτός ο δάσκαλος βάζει λίγα, πώς θα πάνε τα παιδιά στο γυμνάσιο; Καλά που τους προετοιμάζουμε» . Ο κατάλογος με τις πιθανές ανησυχίες είναι ατέλειωτος. Δουλειά υπάρχει.

η σχέση με τη γνώση

Από την άλλη πλευρά στο σχολείο όλο και συχνότερα συναντούμε παιδιά που ενώ μάς φέρνουν άψογες εργασίες απ’ το σπίτι(;), αδυνατούν να τις επαναλάβουν (ή έστω να τις πλησιάσουν) στο σχολείο. Και το χειρότερο: δεν αντιλαμβάνονται το γεγονός ως πρόβλημα, θεωρούν ότι το χρέος τους το έχουν κάνει. Μήπως άραγε λιγοστεύουν και τα παιδιά που μπορούν να κανονίσουν μόνα τους τη μελέτη τους; να δουν το πρόγραμμα, να ξεχωρίσουν τα μαθήματα και τις εργασίες, να τις βάλουν σε μια σειρά σύμφωνα με κάποια λογική, να οργανώσουν ένα ελαστικό χρονοδιάγραμμα, να πέσουν με τα μούτρα πάνω τους για να τελειώσουν καλά και γρήγορα μια δουλειά που πρέπει να γίνει κι αν υπάρχουν δυσκολίες να τις μαζέψουν στο τέλος για τους ενήλικες: τον γονιό πρώτα, τον δάσκαλο μετά; Ας μην πέσουμε στην παγίδα της κινδυνολογίας. Δεν γνωρίζουμε αν η σχέση πολλών μαθητών με τη γνώση καταστρέφεται. Αλλά ας μην πέσουμε και στην παγίδα του εφησυχασμού. Υποπτευόμαστε ότι τα κέντρα μελέτης διαστρέφουν αυτή τη σχέση. Υπάρχει ανάγκη να μάθουμε αν οι υποψίες μας αντιστοιχούν σε κάποια πραγματικότητα.

δουλειά στο σχολείο

Τα κέντρα μελέτης υπενθυμίζουν στους μαχόμενους εκπαιδευτικούς πολλά προβλήματα. Πόσο καλά ξέρουμε τους μαθητές μας; Πόσο καλά ξέρουμε την επίδραση των κατ’ οίκον εργασιών που αναθέτουμε; Πόσες ανησυχίες γεννούν οι εργασίες αυτές στους γονείς; Τι ανησυχίες; Δυστυχώς ή ευτυχώς δουλειά μας είναι και οι ανησυχίες των γονιών, αφού επηρεάζουν καθοριστικά τους μαθητές μας. Με άλλα λόγια στο βαθμό που οι ανησυχίες των γονιών είναι δικαιολογημένες, τότε οφείλουμε να αναπροσαρμόσουμε τη δουλειά μας, ενώ αν είναι αδικαιολόγητες θα βρεθούμε μπροστά σε κοινωνικές δυνάμεις που μας ξεπερνούν και μετατρέπουν στο μυαλό πολλών γονιών την παιδική ηλικία σε μια μεγάλη περίοδο προετοιμασίας για ένα ανταγωνιστικό βίο, έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων. Είναι αυτή η αντίληψη της παιδικής ηλικίας που κάνει κάποιους γονείς μονίμους ανικανοποίητους για τα επιτεύγματα των παιδιών τους. Που τους οδηγεί στην αναζήτηση όλο και περισσότερων εφοδίων.  Αυτό (ανάμεσα σε άλλα) δεν λύνεται με επαγγελματική δράση. Όσο φιλότιμοι κι αν είμαστε.

εκπαιδευτικές ρυθμίσεις

Από την άλλη μεριά τα σωματεία μας μπορούν να βοηθήσουν έτσι ώστε να μειωθεί η δικαιολογημένη ανησυχία. Να διεκδικήσουν στα σοβαρά βιβλία και προγράμματα που να βοηθούν τη μάθηση. Το βιβλίο των μαθηματικών της ε’ που μόλις αποσύρθηκε δεν ήταν το μόνο στοιχείο της επίσημης διδασκαλίας που έστελνε τους μαθητές στα κέντρα μελέτης. Μήπως συμβαίνει το ίδιο και με το βιβλίο των μαθηματικών της β’ ή και συνολικά με το αναλυτικό πρόγραμμα των μαθηματικών; Μήπως το πρόγραμμα σπουδών και τα βιβλία της γλώσσας συσκοτίζουν αντί να ξεκαθαρίζουν τους ελάχιστους στόχους που υπηρετεί το μάθημα ανά τάξη (ή ανά διετία); Αυτούς που αποτελούν προαπαιτούμενα για την ανέφελη παρακολούθηση του μαθήματος στο επόμενο στάδιο; Μήπως το βιβλίο της ιστορίας της στ’ θολώνει τις επιδιώξεις που υπηρετεί το μάθημα, μέσα από το αρχιπέλαγος των άχρηστων πληροφοριών;

πέρα από την εκπαίδευση

Ασφαλώς και όλα αυτά δεν πρόκειται να λύσουν παρά μονάχα μερικές από τις «ανάγκες»  ή ανάγκες που γεννούν τα κέντρα μελέτης. Ούτε θα φέρουν τους γονείς στο σπίτι, επαναφέροντας το οκτάωρο ή καθιερώνοντας εξάωρα για τους εργαζόμενους γονείς μικρών παιδιών ούτε θα δώσουν ένα χέρι βοηθείας στις μονογονεϊκές οικογένειες ούτε θα λύσουν το πρόβλημα της ανεργίας χιλιάδων πτυχιούχων σχολών εκπαιδευτικών, οι οποίοι αναζητούν μοιραία την απασχόλησή τους και δίπλα στο σχολείο. Για παρόμοιες αλλαγές τα σωματεία μας, δηλαδή εμείς οι ίδιοι συλλογικά, πρέπει να βρούμε το θάρρος και την αισιοδοξία να παλέψουμε από κοινού με τους άλλους εργαζόμενους για στόχους που δεν θα νοσταλγούν την προ κρίσης κοινωνική ρύθμιση.

Τα κέντρα μελέτης αγγίζουν μεγάλο μέρος τόσο της καθημερινής παιδαγωγικής δράσης στο σχολείο όσο και των συλλογικών διεκδικήσεων των εκπαιδευτικών. Αξίζουν μεγαλύτερης προσοχής τόσο ως πολλαπλός κίνδυνος όσο και ως ευκαιρία για σκέψη και πράξη.

Άρθρο του Πέτρου Μενδώνη, δάσκαλου, από το 2^ο έντυπο τεύχος της Εκπαιδευτικής Λέσχης , ΝΟΕΜΒΡΗΣ 2018, που κυκλοφορεί.